روسیه و انگلستان، از منازعات هیبریدی تا سیاست های اروپایی

در ماه های اخیر، تنش در روابط روسیه و انگلستان مسئله ای مورد توجه تحلیل گران مسائل بین الملل بوده است. در واقع گرچه وزیر امور خارجه انگلستان برنامه ای برای سفر به روسیه را تدارک دیده است، بر اساس اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس، این سفر به هیچ وجه به منزله عادی شدن روابط طرفین نیست و لندن قصد لغو تحریمهای اقتصادی روسیه به دلیل الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه ندارد. تنش در روابط روسیه و انگلستان گستره وسیعی از موضوعات از جمله منازعات در اوکراین و سوریه و کنشهای رسانه ای و اطلاعاتی روسیه را در بر می گیرد. به نظر می رسد، اصطکاک سیاست های اروپایی انگلستان با اهداف و سیاست های اروپایی روسیه، به همراه نگرانی مقامات انگلیسی از کنش های رسانه ای و اطلاعاتی روسیه، از عوامل مهم بروز تنش های اخیر در روابط دو طرف بوده اند. البته سیاست های اروپایی روسیه نیز خود نشانه ای است از فعال تر شدن کنشهای خارجی روسیه که ابعادی نظامی، رسانه ای و اطلاعاتی دارد و قرینه ای است از پشت سرگذاردن دورانی که روسیه در مقابل نفوذ روز افزون جغرافیایی و هنجاری غرب به مرزهای این کشور، بیشتر موضعی تدافعی داشت.

اصطکاک سیاست های اروپایی انگلستان با سیاست های اروپایی روسیه

به نظر می رسد، اصطکاک سیاست های اروپایی انگلستان با اهداف و سیاست های اروپایی روسیه از عوامل مهم بروز تنش در روابط دو کشور باشد. انگلستان همواره خود را نسبت  به حفظ امنیت کشورهای اروپایی همسایه روسیه متعهد نشان داده است. اقداماتی چون، پیش بینی بودجه ای 700 میلیون پوندی در وزارت خارجه انگلستان که از جمله برای مقابله با جنگ سایبری در اوکراین در برنامه قرار گرفته است و همچنین اعزام کشتی جنگی دیاموند 45 به دریای سیاه، در واقع در راستای ارسال پیام به روسیه در خصوص حمایت عملی انگلستان از حاکمیت کشورهای اروپای شرقی و مرکزی صورت گرفته است.

 محدود کردن نفوذ روسیه در اروپا و به رسمیت نشناختن حوزه های نفوذ این کشور در اروپا نیز از دیگر سیاست های راهبردی انگلستان در قبال روسیه بوده است. راهبردی که با سیاست های روسیه برای گسترش نفوذ در منطقه اروپای مرکزی و شرقی در تضاد قرار می گیرد. استفاده از ظرفیت های تهدید پنداری روسیه برای قوام بخشی به ناتو و استمرار چیرگی امنیتی-دفاعی ناتو در اروپا نیز از اهداف انگلستان است. در واقع انگلستان در تلاش است به شیوه های مختلف کشورهای اروپایی را قانع کند که بر نقش محوری ناتو در تهدید زدایی از پدیدارهای مختلف از جمله روسیه تمرکز نمایند و به سمت ایجاد نهادهای نظامی و دفاعی مستقل حرکت نکنند. تلاش  انگلستان برای حفظ تحریم های جهانی و اروپایی بر علیه روسیه نیز عاملی مناقشه افزا در روابط روسیه با این کشور بوده است. در واقع، استمرار تحریم های فعلی علیه روسیه، یکی از تاکتیک ها و سازوکارهای مهم انگلستان برای مواجهه با روسیه ای از منظر ژئوپلتیک جسورتر از پیش و تحدید نفوذ این کشور در اروپا بوده است. به نظر می رسد اروپا نیز در حوزه ادامه تحریم ها حداقل تا زمانی که مفاد معاهده مینسک در مورد مناقشه داخلی اوکراین اجرا نشود پایبند خواهد بود.

نگرانی از کنش های رسانه ای و اطلاعاتی روسیه

در سالهای اخیر و به ویژه بعد از تحولات اوکراین و کریمه، رهبران و نخبگان اروپایی و انگلیسی، نگرانی خود را از جنگ رسانه ای  و هیبریدی (تلفیقی از روش‌ها، تاکتیک‌ها و شیوه‌های متعارف و نامتعارف نظامی) روسیه بر علیه نهادها و ارزشهای اروپایی و همچنین اثرگذاری رسانه های روسی بر افکار عمومی مردم اروپا مخفی نکرده اند. به نظر می رسد نگرانی رهبران و نخبگان اروپایی از کنش های رسانه ای تهاجمی و ایجابی روسیه ناشی می شود. در واقع اگر تا چند سال پیش، کنش های رسانه ای و اطلاعاتی روسیه بیشتر تدافعی و سلبی و در راستای تحدید نفوذ فزاینده اروپا در خارج نزدیک این کشور صورت می گرفته است، در سال های اخیر، مقامات روسی به دنبال اثرگذاری رسانه ای بر پویش های سیاسی و اجتماعی اروپا در چارچوب منافع خود بوده اند. به عنوان مثال، رئیس امنیت سایبری انگلستان اعلام کرده که انگلستان اخیرا با دهها حمله سایبری هکرهای مورد حمایت روسیه برای سرقت اسرار دفاعی و سیاست خارجی خود مواجه شده است. این مقام امنیتی همچنین از افزایش قابل توجه حملات آنلاین روسیه علیه این کشور ابراز نگرانی کرده است.

گزارش های منتشره از سوی کمیته دفاعی مجلس عوام انگلستان ذیل عنوان"روسیه: تأثیرات آن بر امنیت و وضعیت دفاعی بریتانیا"، جدا از اینکه محتوای آن تا چه میزان از صحت برخوردار باشد،  تا حدودی می تواند بازتابی از بعد ادراکی نخبگان سیاسی و امنیتی انگلستان در خصوص کنشهای روسیه باشد. جنگ و نفوذ اطلاعاتی روسیه، عملیات ضداطلاعات و ضد جاسوسی در قبال روسیه، آسیب‌پذیری‌های کشورهای جدید عضو ناتو در قبال روسیه، تهدیدات هیبریدی و امنیت غرب از مهم‌ترین بخش‌های این گزارش‌ها بوده اند. به عنوان مثال در این گزارش ها ادعا شده است که حمایت از گروه‌های چپ افراطی و راست افراطی در مخالفت با اتحادیه اروپا از مهمترین سیاست های کرملین بوده است و کشورهای اقمار شوروی سابق کاملاً در قبال مداخله روسیه آسیب‌پذیر هستند و همچنان بخش‌هایی از کشورهای شرق اروپا مانند بلغارستان به‌ویژه در نهادهای دفاعی و نیز در برخی سمت‌های رده بالا، سمپات روس‌ها می‌باشند. این ادعا نیز مطرح شده است که نفوذ روسیه به شیوه‌های دیگری آن‌هم با استفاده از کارشناسان امنیتی، اندیشکده ها و آکادمیسین ها و نیز برخی خبرنگاران صورت می‌گیرد.[1]

به نظر می رسد کنش های رسانه ای و اطلاعاتی روسیه در اروپا بیش و پیش از هر چیز از نگرانی این کشور از گسترش هنجاری و جغرافیایی اتحادیه اروپا و ناتو به سمت شرق قاره ناشی می شود. بدیهی است سیاست گسترش هنجاری و جغرافیایی اتحادیه اروپا و ناتو به سمت شرق، در تضاد مستقیم با منافع راهبردی روسیه در حفظ کشورهای باقی مانده از فروپاشی شوروی و بلوک شرق در مدار خود و همچنین جلوگیری از گسترش فزاینده حضور بلوک غرب در مرزهای این کشور بوده است. با این وجود، در سالهای اخیر شاهد آن بوده ایم که کنش های روسیه بیشتر کنشی و فعال بوده است تا واکنشی. در این نگاه، روسیه در سالهای اخیر تاکید بیشتری بر استفاده از ابزارهای قدرت نرم خود از جمله رسانه ها، سازمان های مردم نهاد و کلیسای ارتدکس برای پیشبرد اهداف حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه ای نموده است. در واقع، مقامات روسی با پیگیری سیاستی تهاجمی تر، به دنبال اثرگذاری رسانه ای بر پویش های سیاسی و اجتماعی اروپا در چارچوب منافع خود بوده اند.

کارگزاران رسانه ای روسیه علاوه بر شبکه های بین المللی روسیه و به ویژه شبکه در حال گسترش نفوذ راشا تودی، برخی شبکه های رادیویی و تلویزیونی خصوصی کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز هستند. این رسانه های مورد حمایت کرملین، با وجود اینکه به صورت عمده در کشورهای با جمعیت روسی زبان قابل توجه حوزه بالتیک و کشورهای مرکزی و شرقی اروپا متمرکز هستند، ولی در سایر کشورهای اروپایی از جمله کشورهای اروپای غربی نیز حضور دارند. به عنوان مثال در بخشی از گزارش های منتشره از سوی کمیته دفاعی مجلس عوام انگلستان ذیل عنوان"روسیه: تأثیرات آن بر امنیت و وضعیت دفاعی بریتانیا" آمده است که، "روسیه یک کارزار اطلاعاتی هماهنگ اما اعلان نشده‌ای علیه انگلیس را دنبال می‌نماید و درصدد نفوذ در مباحث داخلی در خصوص موضوعات کلیدی کشور در جهت منافع خود می‌باشد. این کارزار مسائلی چون خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، برچیدن زیردریایی‌ها و موشک‌های هسته‌ای و نیز رأی به خروج اسکاتلند از مجموعه بریتانیا را شامل می شود. این کارزار به‌واسطه رسانه های روسی و به اشکال مختلف همچون مصاحبه با نمایندگان مجلس، نمایندگان (انگلیسی) پارلمان اروپا به‌ویژه نمایندگان مخالف صورت می گیرد."[2]

راهبرد رسانه های بین المللی روسیه برای ارائه فرصت حضور سیاست مداران و نخبگان راست و چپ افراطی از دو منظر قابل بررسی است. اول اینکه روسیه واقف است که بخش عمده ای از این سیاست مداران و نخبگان سیاسی و فرهنگی، از شکاکان و یا مخالفان پروژه اروپا هستند. بدیهی است تقویت نفوذ اجتماعی این افراد و کسب جایگاه های سیاسی مهم تر توسط آنان، علاوه بر کسب دوستی آنها در آینده، موجب تضعیف اتحادیه ای می شود که کنش های جمعی و همگرای آن می تواند به عامل مهمی برای فشار غرب علیه روسیه بدل شود. دیگر آنکه این سیاست مداران و نخبگان چپ و راست افراطی عمدتا و از چشم اندازهای متنوع، مخالف و یا منتقد نظم نئولیبرال و جهانی موجود در عرصه نظام بین الملل هستند. از این منظر، روسیه بر این باور است با تضعیف مدل حکمرانی مبتنی بر "لیبرال دموکراسی"، مدل حکمرانی مورد نظر این کشور یعنی "دموکراسی حاکمیتی" تقویت خواهد شد. راهبرد دیگر رسانه های بین المللی روسیه، غیر موثر نشان دادن تحریمهای اروپا علیه روسیه از یک سو و برجسته سازی نیازهای راهبردی این کشورها به روسیه به ویژه در حوزه انرژی و خسران اقتصادی شهروندان اروپایی از تحریم روسیه است. تلاش برای نشان دادن منافع راهبردی متفاوت آمریکا و اروپا و تمرکز بر استدلالات ژئوپلتیکی که نشان دهد چرا آمریکا نباید بخشی از همکاری های روسی اروپایی باشد نیز از دیگر راهبردهای  مورد توجه رسانه های روسیه بوده است. به عنوان مثال به عنوان مثال در بخشی از گزارش های منتشره از سوی کمیته دفاعی مجلس عوام انگلستان ذیل عنوان"روسیه: تأثیرات آن بر امنیت و وضعیت دفاعی بریتانیا" آمده است که "روسیه درصدد ایجاد قوانین جدید بازی است و آن‌ها به دنبال دور کردن غرب از حل‌وفصل منازعات پس از دوران جنگ سرد و ترغیب کشورهای اروپایی به این باور هستند که این ترتیبات دیگر پایدار نبوده و نوعی تقسیم‌کار برای مدیریت کل امنیت ما لازم است. "[3]

برچسب‌ها: جنگ هیبریدی, تنش در روابط روسیه و انگلستان, سیاست های اروپایی انگلستان, سیاست های اروپایی روسیه