آلمان و خاورمیانه، از برسازی پویش های سیاسی تا ایجاد یک ساختار امنیت منطقه ای فراگیر

به نظر می رسد کشور آلمان ظرفیت و اراده لازم را برای دست یابی به موقعیت یک بازیگر تاثیرگذار در خاورمیانه را داشته باشد. صدر اعظم آلمان اخیرا به منطقه خاورمیانه سفر کرد. البته به صورت رسمی اعلام شده است که مهمترین هدف سفر خانم مرکل به عربستان، فراهم آوردن مقدمات اجلاس گروه بیست در هامبورگ و همچنین متقاعد کردن عربستان به پذیرش رژیم های جدید در حوزه تغییرات آب و هوایی بوده است.(1) با وجود اعلامیه های رسمی، به نظر می رسد با نگاهی کلی به سیاست های خاورمیانه ای آلمان، بتوان دیدگاه جامع تری نسبت به ظرفیت ها و سیاست های این کشور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به دست آورد. سیاست هایی چون نبرد علیه تروریسم؛ تضمین امنیت اسرائیل و پایبندی به  ایجاد دو دولت- ملت فلسطین و اسرائیل؛ افزایش نقش آلمان در برسازی پویش های سیاسی آینده منطقه؛ ایجاد یک ساختار امنیت منطقه ای فراگیر با مشارکت تمام بازیگران موثر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و ممانعت از فروپاشی ساختارهای دولت ملت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا. لازم به یاد آوری است آلمان در تلاش است با استفاده از ظرفیت های اتحادیه اروپا و در هماهنگی با این اتحادیه، تحقق سیاست های فوق را تسهیل نماید.

1-نبرد علیه تروریسم

می دانیم که "تهدید جان شهروندان اروپایی"، از جمله نگرانی های مهم اتحادیه اروپا و کشورهایی چون آلمان بوده است. در این راستا، حضور موثر در ائتلاف ضد داعش و مواجهه با جهادگرایی سلفی یکی از مهمترین اهداف سیاست خارجی آلمان در حوزه مرزهای جنوبی اتحادیه اروپا بوده است و خواهد بود.

2-تضمین امنیت اسرائیل و پایبندی به  ایجاد دو دولت- ملت فلسطین و اسرائیل

مهمترین سیاست های آلمان برای مواجهه با مناقشه اسرائیل – فلسطین، 1- تلاش برای مدیریت و حل مناقشه اسرائیل – فلسطین به عنوان پیش شرط پیشبرد فرایندهای دموکراتیزاسیون در کشورهای منطقه و مقابله با تروریسم و اسلام گرایی افراطی 2- تلاش برای ایجاد دو دولت ملت مستقل اسرائیل و فلسطین به عنوان پیش شرط تضمین امنیت و موجودیت اسرائیل و 3- تلاش برای موازنه بخشی در روابط با اسرائیل و اعراب بوده است. کشورهایی چون آلمان و فرانسه و همچنین اتحادیه اروپا بر این بر این باورند که از آنجا که بسیاری از نظامهای غیر دموکراتیک منطقه، از مناقشه فلسطین برای توجیه استمرار کنشهای حمکرانی خود استفاده می کنند، حل و فصل مناقشه فوق، برای اصلاحات دموکراتیک در منطقه ضروری است. از دیگر سو،  آلمان و کشورهای اروپایی بر این باورند که مناقشه اسرائیل – فلسطین، مهمترین سوخت رسان دستگاه تبلیغاتی گروه های چون القاعده و داعش است. نگرانی آلمان و اتحادیه اروپا از حمایت افراط گرایانه آمریکا از اسرائیل، به عنوان عامل اصلی تحریک جوامع اسلامی نسبت به جهان غرب نیز در راستای همین باور قابل ارزیابی است. آلمان و اتحادیه اروپا، تعهد به ایجاد دو دولت ملت مستقل اسرائیل و فلسطین را به عنوان مهمترین عامل تهدید زدا هم برای اسرائیل و هم برای منطقه به شمار می آوردند و در راستای تحقق راهبرد ایجاد دو دولت ملت، سیاست اعمال فشار به هر دو طرف مناقشه را در پیش گرفته اند. از این منظر، آلمان به همراه فرانسه، تردیدهای های ترامپ در خصوص ایده دو دولت ملت را خطرناک ارزیابی می کنند. به نظر می رسد در چارچوب این نگاه باشد که، در مبانی اصلی سیاست خاورمیانه ای آلمان که بخش از متن توافق ائتلاف بزرگ دولت آلمان است، تعهد به راه حل دو ملت؛ تعهد به امنیت اسرائیل به عنوان دولتی یهودی و دموکراتیک و یافتن راه حلی سیاسی برای بحران سوریه در قالب کنش های مشترک اتحادیه اروپا مورد تاکید قرار گرفته است. (Hanelt, 2016) همانگونه که در متن توافق ائتلاف بزرگ دولت آلمان نیز آمده است، دموکراتیک بودن دولت اسرائیل همواره مورد تاکید آلمان بوده است. به نظر می رسد، رویداد لغو دیدار اخیر وزیر خارجه آلمان با نتانیاهو به دلیل دیدار گابریل با دو سازمان حقوق بشری مخالف کنش های سیاسی و نظامی دولت فعلی اسرائیل نیز حاصل پافشاری دولت آلمان بر لزوم دموکراتیک بودن دولت اسرائیل باشد.

3-افزایش نقش آلمان در برسازی پویش های سیاسی آینده منطقه

افزایش نقش آلمان در برسازی پویش های سیاسی آینده منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله تاثیر گذاری بیشتر بر فرایندهای تصمیم گیری کشورهایی چون سوریه، یکی از اهداف میان مدت و بلند مدت آلمان در این منطقه است. "آلمان احساس می کند که در موقعیتی ممتاز و ویژه در حوزه قدرت نرم قرار دارد که امکان تاثیر گذاریش را بر پویش های سیاسی و اجتماعی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش می دهد. منطقه ای که مواجه با عدم قطعیت حاصل از حکمرانی ترامپ و جنگ های نیابتی است."( Bernhard, 2017) آلمان بزرگترین پذیرنده پناه جویان سوری و عراقی در جهان است و این سیاست آلمان، احتمالا به افزایش نفوذ این کشور در سطح نخبگی و سیاسی این کشورها در میان مدت و بلندمدت منجر خواهد شد. آلمان در مذاکرات هسته ای ایران نیز نقشی مهم و میاندارانه بر عهده داشت. همچنین در منازعه فلسطین-اسرائیل، آلمان توانسته است تا حدودی خود را به عنوات یک میانجی بی طرف معرفی کند. این ظرفیت های حوزه قدرت نرم، احتمالا این امکان را برای آلمان مهیا خواهد کرد که هم نقش میانجی و هم نقش ضامن رعایت توافقات صلح در منطقه را بر عهده گیرد.

اثر بخش بر فرایند های تصمیم گیری عربستان از جمله به دلیل نیاز این کشور به آلمان برای تحقق اهداف بلند مدت اقتصادی از جمله عربستان2030، از دیگر اهداف سیاست خارجی آلمان است. دیگر آنکه آلمان به دنبال آن است که دغدغه های خود را در خصوص گسترش وهابی گری به عربستان منتقل کند. به نظر می رسد، اعتقادی فراگیر در آلمان و فراتر از آن به وجود آمده است که، عناصر اسلام وهابی به عنوان یکی از پایه های مرکزی دولت سازی در عربستان، نقش مهمی در گسترش سلفی گرایی جهادی بر عهده داشته اند. در این نگاه،   تلاش برای نوسازی و انجام اصلاحات در نظام های پادشاهی منطقه، صرفا از طریق حفظ تعامل با ساختارهای رهبری این کشورها و سیاست درگیر کردن آنها در مناسبات و هنجارهای نظام بین الملل ممکن خواهد بود.

4- ایجاد یک ساختار امنیت منطقه ای فراگیر با مشارکت تمام بازیگران موثر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا

ایجاد یک ساختار امنیت منطقه ای جامع با مشارکت تمام بازیگران موثر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا مانند الگوی سازمان همکاری و امنیت اروپا، یکی از اهداف و راهبردهای مهم منطقه ای آلمان است.  در واقع در چارچوب راهبرد فوق است که آلمان، سیاست ابقای نقش امنیت ساز آمریکا در منطقه؛ میانجی گری برای حل اختلافات و منازعات ایران عربستان و ایفا نقش متوازن کننده میان دو ائتلاف رقیب در منطقه را دنبال می کند.

4-1- ابقای نقش امنیت ساز آمریکا در منطقه

آلمان کشوری است که از برقراری چتر امنیت ساز آمریکا در اروپا، خاورمیانه و جهان، بیشترین بهره اقتصادی را کسب کرده است. بدیهی است تلاش برای ابقای نقش امنیت ساز آمریکا در عصر ترامپ، از جمله اهداف راهبردی آلمان خواهد بود. شاید از این منظر است که " آلمان به شدت با توصیه های گروه کاری ناتو به رهبری مارتین آلبرایت و استفن هادلی هم رای است که رهبری امنیتی آمریکا در عراق و سوریه باید استمرار داشته باشد و این نقش رهبری به میزان قابل توجهی تقویت شود. در مورد بحران لیبی نیز، این گروه کاری، بر لزوم ایفای نقش امنیت ساز اصلی توسط اتحادیه اروپا، همراه با ایفای نقش حامی توسط آمریکا تاکید کرده است." (Hanelt, 2016)

4-2- میانجی گری برای حل اختلافات و منازعات ایران عربستان

آلمان بر این اعتقاد است که حل اختلافات و منازعات ایران عربستان، از جمله شروط لازم ایجاد ساختار امنیت منطقه ای فراگیر و یافتن راه حل سیاسی برای بحران ها و منازعات سوریه، لبنان، عراق و یمن است.

4-3- ایفای نقش متوازن کننده میان دو ائتلاف رقیب در منطقه

می‌دانیم که نظریه‌های جدید امنیتی روابط بین‌الملل بر این باورند که گفتمان امنیتی هر کشور حاصل تصورات و کدهای ژئوپلیتیک آن است که از جمله مشخص می‌کنند دشمنان/هم‌پیمانان و تهدیدات/فرصت‌ها کدام‌اند و نحوه مواجهه با این دشمنان و هم‌پیمانان چگونه باید باشد. تفاوت رویکرد امنیتی آلمان و اتحادیه اروپا از یک سو و کشورهایی چون انگلستان و آمریکا از دیگر سو، در مواجهه با سیاست های خاورمیانه ای روسیه و ایران نیز تا حدود زیادی به تفاوتهای موجود میان کدهای ژئوپلیتیک دو طرف باز می گردد. در واقع در حالی که انگلستان از ابتدا مخالف گسترش نفوذ روسیه در خاورمیانه بود و آمریکا نیز با وجود مواضع اعلامی آقای ترامپ احتمالا در مسیر اعمال سیاست تحدید نفوذ روسیه در منطقه قرار گرفته است،  آلمان و اتحادیه اروپا بر این نکته تاکید می کنند که بدون مشارکت و همراهی کشورهای ایران و روسیه، یافتن راه حلی پایدار برای مناقشات خاورمیانه دور از ذهن است. از این منظر، ایفای نقش متوازن کننده بین ائتلاف به رهبری آمریکا و ائتلاف به رهبری روسیه، از جمله پیش شرط های آلمان برای ایجاد یک ساختار امنیت منطقه ای فراگیر با مشارکت تمام بازیگران موثر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است. سفر همزمان مرکل به ریاض و مسکو را نیز باید در راستای پیشبرد راهبرد فوق ارزیابی کرد.

5-ممانعت از فروپاشی ساختارهای دولت ملت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا

آلمان واقف است که دو پدیده تروریسم و پناه جویان که توان گسستن تمامی دستاوردهای اتحادیه اروپا و به مخاطره افکندن سپهر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آلمان را دارند و بازتابی از در هم تنیدگی امنیت خاورمیانه و آلمان هستند، خود تا حدود زیادی از افزایش تعداد "دولت های ورشکسته" در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ناشی می شوند. در این راستا، اعطاء کمک های توسعه ای و بشر دوستانه برای مدیریت بحران های منطقه ای در چارچوب مفهوم "امنیت فراگیر"، از جمله راهبردهای آلمان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. "بر اساس آمارهای موجود، کمک های بشر دوستانه و توسعه ای آلمان از سال 2011 دو برابر شده شده است. بر اساس ابتکار توانمندسازی و ارتقاء (3) نیز،  آلمان، در طول دو سال، 220 میلیون میلیون یورو به کشورهای اردن و تونس اعطاء کرده است." (Borck, 2016)

بدیهی است، حضور منطقه ای آلمان، اهداف دیگری چون استفاده از ظرفیت های اقتصادی روابط با کشورهای منطقه و تلاش برای به مشارکت فرا خواندن کشورهای ثروتمند منطقه برای نقش آفرینی بیشتر در بحران پناه جویان را نیز در بر می گیرد.

دستاورد

آلمان به دنبال گسترش حضور در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس البته با احتیاطی بیشتر و هیاهویی کمتر است. با این وجود، سیاست خاورمیانه ای آلمان همچنان با معمای تعادل میان منافعی متعارض مواجه است. منافعی چون امنیت سازی؛ گسترش صادرات از جمله صادرات اسلحه؛ گسترش دموکراسی و حقوق بشر؛ مشارکت در حل و فصل منازعات و جنگ علیه تروریسم.

به نظر می رسد، بخشهای مهمی از اهداف و سیاست خاورمیانه ای آلمان، برای ارتقاء موقعیت ایران در میز مدیریت بحران های منطقه ای و تهدیدزدایی از ایران، فرصت ساز باشند. به عنوان مثال، در یک ساختار امنیت منطقه ای فراگیر مورد نظر آلمان، ایران بازیگری عمده خواهد بود. استفاده از ظرفیت های دیپلماتیک آلمان و اتحادیه اروپا برای کاهش تنشها و گاهی منازعات پرهزینه بین ایران و کشورهایی چون عربستان باید مورد توجه قرار گیرد. در ضمن، سیاست ممانعت از فروپاشی ساختارهای دولت ملت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقای آلمان، کاملا همراستا با سیات های منطقه ای ایران است و از این منظر می تواند به گسترش پیوندهای سیاسی و امنیتی ایران با آلمان و اتحادیه اروپا یاری رساند.

پی‌نوشت‌ها

 (1)عربستان به همراه آمریکا، از جمله کشورهای مخالف ایجاد رژیم های بین المللی جدید محیط زیستی در حوزه اقلیمی هستند.

2- Madeleine Albright and Stephen Hadley

3- Enable and Enhance Initiative

منابع:

-Bernhard,Trautner, 2017,Trump, the Middle East and Germany, 19 January, The German Development Institute / Deutsches Institut für Entwicklungspolitik (DIE),https://www.die-gdi.de/en/the-current-column/article/trump-the-middle-east-and-germany/

-Borck, Tobias, 2016, Germany's Place in the Middle East, The Royal United Services Institute, 19 December, in: https://rusi.org/commentary/germanys-place-middle-east

-Hanelt, Christian-P., 2016, The International Response to Crisis in the Middle East: A German Approach, Bertelsmann Foundation, December, in: www.bfna.org/publication/newpolitik/the-international-response-to-crisis-in-the-middle-east-a-german-approach

لینک اصلی مقاله

برای ارجاع دانشگاهی، حسین مفیدی احمدی، آلمان و خاورمیانه: از برسازی پویش‌های سیاسی تا ایجاد یک ساختار امنیت منطقه‌ای فراگیر، شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی، مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری، 8 خرداد 1396

برچسب‌ها: آلمان و خاورمیانه, دو دولت, ملت فلسطین و اسرائیل, ساختار امنیت منطقه ای فراگیر, منازعه ایران عربستان مطالعات خاورمیانه و اروپا...